Desgaitasuna duten pertsonen eskubideei buruzko Konbentzioaren nazio Eguna

Konbentzioa eta haren Aukerako Protokoloa Nazio Batuen Batzar Nagusiak 2006ko abenduaren 13an onartu zituen. Espainiak 2007an berretsi zuen eta 2008ko maiatzaren 3an sartu zen indarrean, bere ordenamendu juridikoan sartu eta desgaitasunaren inguruko politiketan eskubideen ikuspegia ezarriz.

Aurtengo oroitzapena Covid-19-k sortutako osasun eta gizarte krisiaren esparruan gertatzen da, eta pandemia honek Gizarte zerbitzuen sistemaren gabezia larriak piztu ditu. Izan ere, hamarkada bat baino gehiago igaro den arren, Desgaitasuna duten Pertsonen Eskubideei buruzko Konbentzioan jasotako printzipioak eta eskubideak erabat eta modu eraginkorrean bermatzea urrun dago.

Konfinamenduak eta OMEk globalki pandemia deklaratu zenetik hartutako gainerako neurriek arriskuan jarri dute orain arte instituzionalizazioan eta komunitatean eta inklusioan oinarritutako bizimodu independientearen eskubidea gauzatzeko laguntza eta baliabideen gabezian inspiratutako desgaitasuna duten pertsonen zainketa edo arreta sistema. Horrela, familia desgaitasun eta mendekotasun egoeren zainketan erantzukizuna eta protagonismoa hartu duen erakundea bilakatu da, eta hala egin behar izan du egoitzen ereduaren gabeziengatik eta inguru naturalean mantentzea irtenbide eraginkor bihurtzeko laguntza baliabide falta argiagatik.

Hori dela eta, krisi honetatik eratorritako desgaitasuna eta/edo mendekotasuna duten pertsonentzako arreta edo zainketa sistemari buruzko beharrezko hausnarketak desinstituzionalizazio politikak onartzea eta bizitza eredu independentea sustatzea izan behar du ardatz gisa. Konbentzioak berak 19. artikuluan aitortzen du desgaitasuna duten pertsonek komunitatean bizitzeko duten eskubidea, besteen aukera berdinak izanik, "bereziki, desgaitasuna duten pertsonek beren bizilekua eta non eta norekin bizi diren aukeratzeko aukera izatea bermatzen dute, besteekiko berdintasunean, eta ez dutela bizitzeko sistema zehatz baten arabera bizitzera behartuko”. Era berean, 5. Ohar orokorrak (2017) modu independientean bizitzeko eskubidea eta komunitatean sartzeko eskubidearen ingurukoak ezartzen du, "estatu alderdiek berehalako betebeharra dute plangintza estrategikoa abiarazteko, epe eta baliabide nahikoekin, gertuko eta errespetuzko kontsultetan desgaitasuna duten pertsonen ordezkariekin, edozein erakunde instituzionalizatuta bizitza independentea sustatzeko zerbitzuekin ordezkatzeko”.

Covid-19ren ondorioz sortutako krisiak, elkarturen iritziz, gizarte politiken eta desgaitasunaren inguruko politiken diseinurako Gipuzkoako Lurraldearen gobernantza ereduak dituen gabeziak agerian utzi ditu ere. Horrela, aldi hori neurriak aldebakarreko adopzioan ezaugarritu da, zerbitzuak emate hutsetik haratago, desgaitasuna duten pertsonen eskubide eta bizi kalitatean eragina duten erabakietan, kolektiboaren ordezkaritza eta parte hartze guztiak burutzen dituzten erakundeekin ezinbesteko kontsultak egin gabe.

Ildo horretatik, erakunde publikoek ezin dute alde batera utzi Desgaitasuna duten Pertsonen Eskubideei buruzko Konbentzioaren 4.3. artikuluaren arabera, "hitzarmen hau eraginkorra izan dadin legeria eta politikak idazteko eta aplikatzeko, eta desgaitasuna duten pertsonekin zerikusia duten gaietan erabakiak hartzeko beste prozesu batzuetan, kontsulta estuak egingo dituzte eta aktiboki lankidetzan arituko dira desgaitasuna duten pertsonekin, desgaitasunen bat duten umeak barne, beren ordezkari erakundeen bidez”. Halaber, Catalina Devandasek, Nazio Batuen Desgaitasuna duten pertsonen eskubideen gaineko txostengile berezia, behar bezala gogorarazi zuenez Gipuzkoan egin berri duen bisitan, "desgaitasuna duten pertsonek erabakiak hartzen diren mahaietan egon behar dute".

Laburbilduz, desgaitasuna duten pertsonen eskubideei buruzko NBEren Konbentzioaren Eguna dela eta, Gipuzkoak desgaitasuna duten pertsonei zuzendutako politika sozialen eredua eraldatzea eskatzen dugu, Konbentzioak ezartzen dituen ikuspegi, printzipio eta eskubideak modu eraginkorrean aplikatzearen alde apustu eginez, horrela desgaitasuna duten pertsonen erabateko gizarteratzea eta partaidetza soziala aukera berdintasunean bermatuz, eta guzti hori lankidetza estuko gobernantza eredua oinarri hartuta egin dadila, desgaitasuna duten pertsonekin eta ordezkatzen dituzten erakundeekin harreman estuaren bidez.